با شروع نکاح دائم بین زن و مرد قوانین مصوبه آن ها را ملزم به رعایت قوانین و حقوق نسبت به یکدیگر می کند، یکی از این قوانین تمکین است. ازدواج قانونی و شرعی همیشه مسئولیت ها و شرایطی را به دنبال دارد که برای بهتر صورت گرفتن یک زندگی زوجین باید آن وظایف را به درستی انجام دهند.
انجام وظایف زن و شوهر نسبت به هم با علاقه ی آن ها رابطه ی مستقیم دارد اما قانون نیز افراد و اشخاص و حقوق آن ها را مورد حمایت قرار می دهد و در صورتی که افراد در انجام وظایف خود کوتاهی کنند قانون ضمانت اجرایی برای کوتاهی آنان در نظر گرفته است.
در فصلی از قانون مدنی ایران به روابط زوجین نیز رسیدگی کرده است و در بخشی از آن از عبارات تمکین و عدم تمکین استفاده شده است. قبلا در مقاله الزام به تمکین یعنی چه؟ در مورد این موضع صحبت کرده ایم. اما در این مقاله قصد داریم به بررسی معنا و شرایط پیروی کردن یا عدم پیروی کردن بپردازیم.
تمکین چیست؟
در اصطلاح لغات تمکین کردن به این معناست که زوجه ملزم به رعایت شرایطی در مقابل زوج است، به زبان ساده تر و عامیانه اینگونه گفته می شود که زن باید از همسر خود اطاعت کند و خواسته های او را بشنود و به بهترین شیوه انجام دهد، البته این فقط درباره ی زن نیست مرد نیز باید خواسته های همسر خود را که متعارف و قابل قبول است بپذیرد و به انجام آن همت بورزد.
با خواندن صیغه ی محرمیت بین زوجین و محرم شدن آن ها، زوجین باید برخی وظایف و حقوق ها را نسبت به یکدیگر رعایت کنند. کلمه ی تمکین کردن بیشتر برای زنان استفاده می شود البته نباید کلمه ی تمکین کردن به معنای احترام و اطاعت را فقط مخصوص زنان بدانیم انجام وظایف برای مرد ها هم واجب است و آن ها نیز نسبت به زوجه ی خود باید وظایفی را انجام دهند.
پیروی و اطاعت کردن شامل دو نوع است عام و خاص. به بررسی معنای این کلمات می پردازیم. اطاعت (تمکین) عام به این معناست که زوجه در امور خانواده باید از همسر خود اطاعت کند و معنای اطاعت خاص یعنی در روابط زناشویی از شوهر خود اطاعت و پیروی کند. پیروی از شوهر در صورتی لازم است که برای زوجه ضرری نداشته باشد. حق حبس چیست؟ در قانون اسلامی مورد هایی برای عدم پیروی زن در نظر گرفته شده است که زن تا دریافت مهریه خود می تواند از شوهر خود پیروی نکند.
عدم تمکین یعنی چه؟
طبق مواردی گفته شده زن و شوهر باید از یکدیگر محافظت کنند و بهترین رفتار را باهم داشته باشند. اگر زن و شوهر حقوق یکدیگر را رعایت نکنند و تمکین نکنند می تواند نشوز تلقی شود. نشوز به معنای عدم پیروی و انجام دادن وظایف و حقوق است.
عدم تمکین آثاری را به دنبال دارد یکی از آثار پیروی نکردن زن از مرد از بین رفتن حق نفقه برای زوجه است، البته برای نفقه ندادن زوج به زوجه در صورت نشوز ابتدا زوج باید به دادگاه دادخواست دهد و اثبات کند که همسر وی تمکین نمی کند و بعد از آن نفقه ای برای زن تعلق نخواهد گرفت.
آشنایی با انواع تمکین
متضاد تمکین نشوز قرار دارد. اطاعت و پیروی (تمکین) یکی از وظایف و حقوق زوج ها نسبت به یکدیگر است و در واقع نشوز یعنی زن و شوهر حقوق یکدیگر را رعایت نمی کنند و به وظایف خود عمل نمی کنند.
شاید نشوز بیشتر برای زنان شنیده شده باشد و کاربرد داشته باشد اما به عدم تمکین هر یک از زوجین نسبت به هم نشوز می گویند. در عرف و شرع و قانون انواع پیروی از همسر نام برده شده است مثل تمکین خاص و عام که معانی مختلفی نیز دارند و باید انواع و موارد آن ها را شناخت و بررسی کرد.
به دنبال تمام این مطالب نکته ی مهم دیگری نیز وجود دارد که مقیاس و شاخص تمکین کردن چیست؟ درباره ی این موضوع باید گفت مقیاس تمکین عرف جامعه، آداب و فرهنگ و رسوم افراد است.
انواع تمکین کردن:
- پیروی کردن خاص
- اطاعت و پیروی کردن عام
تمکین عام یعنی چه؟
این کلمه بدان معنا است که زن باید در امور زندگی و خانوادگی از همسر خود پیروی کند، پیروی از همسر در امور زندگی مثل زندگی کردن در محلی که شوهر برای سکونت خوب دانسته است، یا زن باید هنگام خروج از منزل از همسر خود اذن و اجازه داشته باشد.
زوجه باید هر شیوه ای را که بهتر برای زندگی کردن است برگزیند و برای آن تلاش کند تا رضایت همسر خود را به دست آورد. در قانون مدنی مواردی نوشته است که به تفسیر آن می پردازیم اگر زوجه از منزل خود بدون اذن زوج خارج شود و وظایف قانونی خود را انجام ندهد، نفقه به او تعلق نخواهد گرفت.
تمکین خاص به چه معنی است؟
تمکین خاص به روابط زناشویی زوج و زوجه می پردازد. در حقیقت زوجه باید تمام زمینه های برطرف کردن نیاز های معمول و متعارف همسر خود را فراهم و انجام دهد. این یک امر مطلق و اجباری نیست و بر اساس عرف و آداب و فرهنگ باید انجام گیرد، در قانون به برخی از موارد اشاره شد و در برخی از موقعیت ها زن می تواند از همسر خود در روابط زناشویی هم پیروی نکند. یکی از مواردی که زن می تواند در رابطه ی زناشویی از زوج پیروی نکند این است که زوج مبتلا به یک بیماری واگیر دارد یا بیماری مقاربتی باشد، در این مورد زن می تواند تمکین نکند و نفقه نیز به او تعلق می گردد. در قانون مدنی موردی به نام حق حبس بررسی شده است که بدان معنا است که زوجه می تواند تا دریافت نکردن مهریه خود وظایف زناشویی خود را معلق کند و مشروط کند به پرداخت مهریه توسط زوج، در این مورد نیز زن می تواند نفقه ی خود را طلب کند. این یکی از اصطلاحات حقوقی است که در قانون به آن پرداخته شده است.
تمکین با نفقه چه رابطه ای دارد؟
طبق قانون مدنی زن هنگامی مستحق دریافت نفقه است که همسر خود را تمکین کرده باشد. هرگاه زوجه بدون دلیلی مشروع و قابل قبول از وظایف خود سرباز زند و از همسر خود پیروی و اطاعت نکند نفقه به او تعلق نخواهد گرفت. منظور از وظایف، کارهای لازمی است که باید زن در برابر شوهر خود انجام دهد. پس در چه صورت به زن نفقه داده نخواهد شد؟ این زمانی پیش می آید که زن از شوهر خود پیروی نکرده باشد و بدون دلیل مشروع این کار را انجام دهد در این صورت نفقه ای به او داده نخواهد شد و مرد نیز لزومی به پرداخت نفقه نسبت به زن ندارد.
چندین مطلب را باید در نظر گرفت که در متن ذکر شد:
براساس قانونی اسلامی در بعضی از مواقع زن می تواند از شوهر خود اطاعت نکند و نفقه را نیز طلب و دریافت کند.
در مواردی مثل وجود بیماری مقاربتی و واگیردار در زوج، زن می تواند پیروی نکند و طلب نفقه نیز داشته باشد و شوهر وی ملزم به پرداخت نفقه به زوجه است.
اگر زن حق مسکن داشته باشد یعنی طبق قانون به زن حق تعیین مسکن داده شده است و زن در محلی غیر از منزل شوهر خود سکونت می کند در این مورد نیز عدم تمکین عام است که به واسطه ی قانون وجود آمده است.
یکی دیگر از موارد این است که زوجه بیمار است و توانایی پیروی کردن ندارد و اطاعت از شوهر نیز موجب آسیب به او می شود زوجه می تواند عدم تمکین کند. در مواردی که ذکر شد زوجه به موجب قانون توانسته است از وظایف خود که در حالت عادی باید آن ها را انجام میداد خودداری کند و این خودداری چون به واسطه ی قوانین است مرد نمی تواند از دادن نفقه جلوگیری کند و با شکایت به دادگاه خواستار قطع نفقه شود.
زن به واسطه ی یک مانع و دلیل مشروع از پیروی شوهر خود سر باز می زند و در این موارد مرد الزام به پرداخت نفقه که یکی از حقوق زنان بعد از ازدواج است دارد.
همان طور که گفته شد مورد دیگری نیز وجود دارد که زوجه می تواند اطاعت از شوهر را منوط به شرط کند و آن شرط پرداخت مهریه است. براساس قانون مدنی زن می تواند تا زمانی که مهریه او داده نشده است از شوهر خود تمکین نکند و بعد از دریافت مهریه ی کامل زن مجبور به اطاعت از شوهر چه در مسائل زناشویی و در مسائل خانواده است.
در حقوق ایران به این وضع حق حبس می گویند. بنابراین زن می تواند از حق حبس در ازدواج خود استفاده کند و به منزل شوهر نرود، یعنی از پیروی کردن عام و خاص خود خودداری کند. در این شرایط هر چند زن از وظایف خود سرباز زده اما تا پرداخت مهریه ی وی به علت نکاح دائم مرد باید نفقه ی زن را بپردازد و موظف به انجام این کار است.
در آخر پیشنهاد می کنیم حتما مقاله در چه مواردی زن مجاز به عدم تمکین است؟ را مطالعه کنید. امیدواریم از این مقاله هم استفاده کافی را برده باشید. هر گونه سوال یا مشکلی در این خصوص داشتید با تیم وکلای پویا دادبان در میان بگذارید.